دستگاه تولیدمثل زنان

زندگی انسان با لقاح گامت‌ های فرد مذکر (اسپرم) و مونث (تخمک) آغاز شده که حاصل آن تشکیل زیگوت و در نهایت جنین است. این فرآیند پیچیده، متکی بر عملکرد هماهنگ دستگاه‌ های تولید مثل زنان و مردان ، تحت نظارت دقیق شبکه ‌ای از هورمون ‌ها و رویداد های فیزیولوژیک متوالی است .

در زنان دستگاه تولیدمثل بیشتر در داخل بدن جای گرفته و شامل تخمدان ها به عنوان تولید کننده تخمک، لوله‌ های فالوپ ، رحم ، سرویکس و واژن است (شکل زیر).

تخمدان

تخمدان‌ ها غدد کوچک و بیضی شکلی هستند که در دو طرف رحم قرار دارند. عملکرد اصلی این اندام تولید و ذخیره تخمک است. علاوه بر این، تخمدان‌ ها با تولید هورمون ‌ها چرخه قاعدگی و بارداری را تحت کنترل دارند.

در طول تخمک‌ گذاری، به طور معمول یکی از تخمدان‌ ها وگاهی هر دو تخمک آزاد کرده و در صورت وجود اسپرم در زمان رهایی تخمک لقاح و به دنبال آن بارداری رخ خواهد داد.

تخمک و ذخیره تخمدانی: زنان در زمان تولد با تعداد مناسبی تخمک در تخمدان به دنیا می آیند که به این میزان تخمک ذخیره تخمدانی می گویند. به هنگام بلوغ؛ در هر ماه یک یا دو تخمک بالغ شده و مابقی تخمک هایی که به مرحله بلوغ نمی ‌رسند، از بین خواهند رفت. به این ترتیب با گذشت زمان و در طی سال‌ ها از میزان تخمک های موجود در تخمدان و ذخیره تخمدانی کاسته می شود. از سن ۳۵ تا ۴۰ سالگی کاهش ذخیره تخمدانی با سرعت بیشتری اتفاق افتاده و متعاقب آن احتمال بارداری نیز کاهش خواهد یافت .

نوزاد دختر به هنگام تولد در تخمدان‌ های خود مجموعه ای از فولیکول های بدوی (primordial follicle ) را دارد که هرکدام حاوی یک تخمک اولیه  (primary oocyte) هستند . تخمک های اولیه از نظر ژنتیکی دیپلویید (2n) بوده و در مرحله دیپلوتن پروفاز اولین تقسیم میوزی متوقف شده اند. از آنجا که برای لقاح به یک تخمک هاپلویید (n) نیاز است، با آغاز دوره بلوغ در دختران تخمک ‌های اولیه به طور مجدد فعال شده و به هنگام تخمک‌ گذاری یک یا دو تا از آنها مرحله میوز اول خود را کامل و وارد متافاز دوم از تقسیم میوز دوم می‌شوند. در این زمان تخمک اولیه به بلوغ رسیده و اولین جسم قطبی خود را رها می ‌کند . تخمک بالغ آماده لقاح بوده و در این مرحله تخمک ثانویه نیز نامیده می ‌شود. فرایند تخمک‌ گذاری نیازمند هورمون های هیپوفیزی، FSH برای رشد فولیکول و LH برای رهایی تخمک در انتهای مرحله تکثیر از چرخه قاعدگی است. بنابراین هر آنچه که مانع از تخمک‌ گذاری و رهایی تخمک شود، می تواند منجر به ناباروری شود.

لوله ‌های فالوپ

 به آنها لوله‌ های رحمی نیز گفته شده و هر یک از این لوله‌ها به شکل حرف J هستند. لوله‌های فالوپ دو مجرای باریک هستند که سلول ‌های اسپرم مرد را به سمت تخمک هدایت کرده و محیط مناسبی را پس از دریافت تخمک  از تخمدان برای لقاح فراهم می کنند.

رحم و بخش های تشکیل دهنده آن

رحم به‌ عنوان مقصد نهایی جنین، ساختاری مانند یک گلابی وارونه داشته و در محوطه لگن ودر خط وسط، میان مثانه و رکتوم قرار دارد. این اندام دارای یک‌ تنه ، تنگه و گردن و واژن در سمت داخل بدن به آن متصل می‌ شود (تصویر زیر).

از نظر آناتومی رحم به ترتیب از بالا به پایین از بخش‌ های زیر تشکیل شده است :

• فوندوس(Fundus): ناحیه گنبدی و منحنی‌شکل بالای رحم است که وسیع‌ ترین قسمت این اندام شناخته شده و به لوله‌ های فالوپ متصل می ‌شود.
• بدنه رحم (Corpus) : به قسمت اصلی رحم که از زیرسطح لوله‌های فالوپ آغاز می ‌شود و به سمت پایین ادامه پیدا می‌ کند بدنه رحم گفته می ‌شود. هر چه بدنه به سمت پایین‌تر می‌ رود باریک ‌تر می ‌شود.
• ایستموس (Isthmus): ایستموس یا تنگه بخشی از رحم است که بین بدنه و گردن رحم قرار دارد. ایستموس جایی است که رحم به تدریج باریک یا نازک‌تر می شود.
• گردن رحم (Cervix): گردن رحم قسمت انتهایی باریک و لوله‌ ای رحم است که کانالی را بین رحم و واژن تشکیل می ‌دهد. سرویکس عمدتاً از بافت رشته ‌ای عضلانی تشکیل شده است.

ساختار رحم و اجزای آن

میانگین طول رحم در بزرگسالان حدود 5/7 سانتی‌ متر، عرض قسمت بالایی رحم ۵ سانتی‌ متر و میانگین ضخامت آن حدود 5/2 سانتی‌ متر است. وزن رحم نیز حدود ۳۰ الی ۴۰ گرم است. رحم می‌ تواند در موقعیت ‌های گوناگونی قرار بگیرد که برخی از آنها ممکن است کمی غیرطبیعی باشند.

رحم در یک لگن طبیعی در صورتی که مثانه و رکتوم خالی باشند، به سمت جلو خم شده و به‌ندرت در خط وسط قرار می‌ گیرد. محور طولی آن اغلب در امتداد محور دهانه فوقانی لگن است. این وضعیت حالت یا همان موقعیت طبیعی رحم است (شکل زیر).

با این ‌حال، رحم می‌تواند با اتساع مثانه و رکتوم تغییر مکان دهد و در وضعیت های متفاوتی قرار گیرد که در زیر به آنها اشاره شده است.

انواع وضعیت های رحم

 - وضعیت انتیوورتد (Anteverted): رحم به سمت جلو و روی مثانه متمایل است، که حالت طبیعی و رایج است.

- وضعیت انتفلکس (Anteflexed): قسمت بالایی رحم به جلو خم شده و زاویه بین دهانه رحم و بدنۀ رحم ایجاد می‌شود.

-  وضعیت رتروورتد (Retroverted): رحم به سمت عقب و طرف رکتوم متمایل است، که در تعدادی از زنان دیده می‌شود.

-  وضعیت رتروفلکسد (Retroflexed): رحم بیشتر به عقب خم می‌شود، به نحوی که بدنۀ رحم به سمت روده بزرگ خم شده است.

-  وضعیت لاتروپوزیشن (Lateroposition): رحم به سمت طرفین منحرف شده است.

- وضعیت هایپرآنتروفلکسیون (Hyperanteflexion): رحم بیش از حد به جلو خم شده است.

اهمیت بالینی

هر یک از این وضعیت‌ها می‌تواند در صورت شدید بودن یا در کنار مشکلات دیگر، باعث ایجاد درد لگنی، مشکلات قاعدگی، دشواری در مقاربت و حتی اختلال در بارداری شود. بررسی دقیق موقعیت رحم توسط پزشک با معاینه فیزیکی یا تصویربرداری (مانند سونوگرافی یا MRI) انجام می‌شود.

واژن

 واژن یک لوله عضلانی و ارتجاعی است که بخش مهمی از آناتومی تولید مثل را تشکیل می ‌دهد. از نظر آناتومی واژن در ناحیه لگن بین مثانه و رکتوم قرار داشته و در بخش تحتانی به دهانه واژن و در بخش فوقانی به گردن رحم و رحم متصل می‌ شود. برخی از عضلات کف لگن و رباط ‌های رحمی به حفظ موقعیت واژن کمک می ‌کنند.

دیواره داخلی واژن از سه لایه تشکیل شده است که عبارتند از:

1- لایه مخاطی: این لایه دارای سلول‌ های خاصی است که مایعات را آزاد می‌کنند تا دیواره‌های واژن را مرطوب و سالم نگه دارند. همچنین این لایه دارای برآمدگی‌ هایی (rugae) است که علاوه بر کمک به خاصیت ارتجاعی واژن، محلی برای زندگی فلور طبیعی (مانند باکتری های مفید) است.

2- لایه عضلانی: این لایه دارای فیبرهای عضلانی صاف غیر ارادی است که به خروج ترشحات واژن کمک می‌ کند.

3- لایه ادونتیتیا: لایه سوم واژن دارای کلاژن و بافت الاستیک زیادی است که از نظر ساختاری از واژن پشتیبانی کرده و به واژن اجازه می ‌دهد تا در طول مقاربت و زایمان طبیعی کشیده و منبسط شود.

چرخه قاعدگی و تخمک ‌گذاری

قاعدگی در بانوان به معنای ریزش بخشی از پوشش رحم به صورت ماهانه است که در طی آن خون و بخشی از بافت آندومتر رحم از بدن خارج می ‌شود. این فعالیت فیزیولوژیک تحت کنترل هورمون های ترشح شده از غده هیپوفیز و همین‌طور تخمدان بوده که هرکدام ترشح هورمونی خاص را در این زمان بر عهده دارند. علاوه بر هیپوفیز، هیپوتالاموس نیز با ترشح هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) در فرایند قاعدگی نقش دارد. GnRH ترشح شده از این غده موجب تحریک هیپوفیز برای ترشح هورمون محرک فولیکولی (FSH) و هورمون لوتئینی (LH) می‌ شود. قبل از بلوغ، GnRH در مقادیر کم و با سرعت ثابت آزاد می شود؛ پس از بلوغ، مقدار آن افزایش یافته و بسته به تواتر و میزان پیام‌ های عصبی هیپوتالاموس، مقدار تولید FSH و LH توسط هیپوفیز تعیین می‌ شود

 مهمترین اثر این هورمون‌ ها رهایی تخمک از تخمدان است. از سوی دیگر هورمون‌ ها سبب ضخیم شدن پوشش رحمی می شوند و بستری را فراهم می کنند که در صورت حاملگی، جنین در این لایه ضخیم شده لانه‌گزینی کرده و جای خواهد گرفت. علاوه بر این در نیمه ابتدایی این دوره معمولاً ۲۸ روزه، فولیکول های تخمدانی شروع به رشد کرده و تقریبا در روز ۱۴ یک یا دو تخمک بالغ از فولیکول رشد یافته و از تخمدان آزاد می شوند (شکل زیر).

تخمک آزاد شده توسط لوله فالوپ رحمی گرفته شده و در صورت لقاح با اسپرم، جنین را به وجود می ‌آورند و باقی مانده فولیکول نیز به جسم زرد تبدیل می شود. اگر میانگین یک چرخۀ قاعدگی به طور متوسط ۲۸ روز باشد ، چهار مرحله را در این مدت می توان در نظر گرفت .

• 1- مرحله قاعدگی
• 2- مرحله فولیکولی (رشد فولیکول)
• 3- مرحله تخمک گذاری (رهایی تخمک)
• 4- مرحله لوتئال یا جسم زرد

در طی این چهار مرحله چهار هورمون در فرایند قاعدگی ایفای نقش می‌ کنند که به ترتیب عبارتند از FSH، LH، استروژن و پروژسترون.

• مرحله قاعدگی: این مرحله که با نام ‌های خونریزی قاعدگی، عادت ماهیانه یا پریود نیز شناخته می‌شود، نخستین و واضح ‌ترین مرحله چرخه رحم است که نخستین بار در دوران بلوغ روی می ‌دهد. اولین چرخه آن که "منارک" نامیده می ‌شود، در حدود سنین یازده تا چهارده سالگی رخ داده و پایان آن با عنوان یائسگی (Menopause ) شناخته می‌ شود که معمولاً در حدود سن 51 سالگی اتفاق می ‌افتد. مدت زمان خونریزی در این مرحله بین سه تا پنج روز بوده و علاوه بر خونریزی ممکن است علائم زیر نیز در خانم ‌ها دیده شود:
• درد ناحیه شکم یا لگن
• کمر درد
• نفخ و درد سینه
• افزایش اشتها و تمایل به خوردن شیرینی‌
• نوسانات خلقی و تحریک پذیری
• سردرد و خستگی

از نظر فیزیولوژی این خونریزی به دنبال کاهش ناگهانی سطح پروژسترون و استرادیول در پایان فاز لوتئال رخ داده و موجب ریزش آندومتر رحم در غیاب این هورمون‌ ها می شود. مدت زمان قاعدگی متغیر است، اما قاعدگی طبیعی 8 روز یا کمتر طول می ‌کشد. مایع قاعدگی حاوی خون، سلول‌ های آندومتر، ترشحات واژن و مولکول‌ های بیوشیمیایی مختلف، از جمله آنزیم‌ های پروتئولیتیک، سیتوکین‌ها و محصولات فیبرینولیز است.

• مرحله فولیکولی: این مرحله دقیقا با اولین روز شروع قاعدگی آغاز می ‌شود. در این مرحله دو هورمون FSH و LH از هیپوفیز ترشح شده و از طریق جریان خون به تخمدان ها می رسند. تحت تاثیر این دو هورمون 15 تا 20 فولیکول تخمدانی شروع به رشد کرده؛ اما تنها یک یا دو عدد از آنها به فولیکول بالغ تبدیل می شوند (شکل زیر).

تصویر سونوگرافی که تخمدان طبیعی در طول یک چرخه قاعدگی طبیعی که جمعیت و توزیع فولیکول‌های طبیعی را در روز ۱۲ پس از قاعدگی نشان می‌دهد. یک فولیکول غالب در قسمت مرکزی تصویر (پیکان زرد) و چندین فولیکول فرعی (۲ تا ۵ میلی‌متر، پیکان سفید) در سمت چپ تخمدان مشاهده می‌شوند.

---

در همین زمان ترشح هورمون استروژن نیز توسط این دو هورمون افزایش می یابد که موجب ضخیم شدن آندومتر و بازخورد منفی بر تولید FSH می‌ شود. هم‌ زمان، سطح استروژن افزایش می‌ یابد و با رسیدن استروژن به اوج خود، ترشح ناگهانی LH رخ داده و تخمک‌گذاری اتفاق می ‌افتد. مدت زمان مرحله فولیکولی 10 تا 14 روز و بسته به طول مدت دوره قاعدگی که به طور معمول 28 روز  است در نظر گرفته می ‌شود،. بسیاری از زنان در مرحله فولیکولی افزایش سطح انرژی، بهبود خلق و خو و افزایش میل جنسی به خصوص با نزدیک شدن به تخمک ‌گذاری را تجربه می‌ کنند.

در طول این مرحله، آندومتر رحم در فاز تکثیری قرار دارد که با افزایش استروژن در گردش خون تولید شده توسط فولیکول در حال رشد مشخص می‌شود. افزایش استرادیول، پوشش آندومتر را تغییر می ‌دهد و تکثیر سلول ‌های اپیتلیال، ضخیم شدن بافت و طویل شدن شریان ‌های مارپیچی که مواد مغذی را برای بافت در حال رشد فراهم می‌ کنند، افزایش می‌ دهد. استروژن همچنین آندومتر را در آماده‌ سازی برای فاز لوتئال به پروژسترون حساس ‌تر می‌ کند.

‌مرحله تخمک‌ گذاری:

مرحله تخمک‌ گذاری در چرخه قاعدگی، مرحله ‌ای است که در آن تخمک بالغ از تخمدان آزاد می‌ شود. حدود روز چهاردهم چرخه قاعدگی، افزایش ناگهانی LH باعث آزاد شدن تخمک بالغ از تخمدان شده و به سمت لوله فالوپ حرکت کرده و در آنجا تا رسیدن اسپرم برای لقاح منتظر می ‌ماند. به یاد داشته باشید که زمان دقیق تخمک گذاری در هر فرد متفاوت و وابسته به طول چرخه قاعدگی می ‌تواند بلندتر یا کوتاهتر شود. با این‌حال امروزه برنامه های طراحی شده ردیابی چرخه قاعدگی برای تلفن ‌های همراه و یا ثبت دستی اطلاعات دوره در یک تقویم می‌ تواند به پیش بینی نزدیکترین زمان به تخمک‌ گذاری کمک کند. علاوه بر این برخی علائم در خانم ها مانند حساس شدن سینه‌ ها، نفخ، درد خفیف لگن یا شکم ، خونریزی سبک یا لکه ‌بینی، تغییر در موقعیت و سفتی دهانه رحم، افزایش میل جنسی و یا تغییرات خلقی می تواند نشانه‌ ای از وقوع تخمک‌ گذاری باشد.

نکته مهم دیگری که باید به خاطر داشت این است که حداکثر زمان توانایی تخمک برای لقاح 24 ساعت و برای اسپرم 72 ساعت است؛ بنابراین بالاترین شانس برای بارداری در محدوده زمانی رهایی تخمک از تخمدان یا به اصطلاح زمان تخمک‌ گذاری است. اگر اسپرم تخمک را بارور نکند، بدن آن را دوباره جذب خواهد کرد؛ در مقابل اگر لقاح رخ دهد (اسپرم تخمک را بارور کند)، تخمک بارور شده به سمت رحم حرکت کرده و پس از حدود یک هفته، جنین شکل گرفته (که اکنون بلاستوسیست نام دارد) به دیواره رحم متصل می‌شود که به این عمل لانه‌گزینی می‌ گویند.

مرحله لوتئال یا جسم زرد:

مرحله لوتئال چرخه قاعدگی درست پس از تخمک‌ گذاری رخ می ‌دهد. این فاز حدود ۱۴ روز طول می‌ کشد و با شروع قاعدگی پایان می ‌یابد. هدف اصلی فاز لوتئال آماده ‌سازی رحم برای بارداری احتمالی است. مرحله لوتئال با تغییراتی در سطح هورمون‌ ها، مانند افزایش سطح پروژسترون و استروژن، کاهش FSH و LH، تغییرات در پوشش آندومتر برای تقویت لانه ‌گزینی تخمک بارور شده و توسعه جسم زرد مشخص می ‌شود. در صورتی که لقاح رخ ندهد، جسم زرد تخریب می ‌شود که این امر منجر به کاهش پروژسترون و استروژن، افزایش FSH و LH و ریزش پوشش آندومتر برای شروع مجدد چرخه قاعدگی می ‌شود.

همچنین پس از تخمک‌ گذاری و در طول فاز لوتئال، آندومتر رحم در فاز ترشحی قرار داشته که مشخصۀ آن تولید پروژسترون از جسم زرد در حال رشد است. پروژسترون تکثیر آندومتر را مهار می ‌کند و بافت رحم را در آماده ‌سازی برای لانه ‌گزینی تخمک بارور شده حفظ می ‌کند. در پایان فاز لوتئال، سطح پروژسترون کاهش یافته و جسم زرد تحلیل می ‌رود. کاهش پروژسترون منجر به کاهش خونرسانی آندومتر (ایسکمی) می‌ شود که حاصل آن ریزش دیواره رحمی و خونریزی در شروع دوره قاعدگی بعدی است. این آخرین مرحله در فاز لوتئال را با عنوان فاز ایسکمیک شناخته و فقط یک یا دو روز طول می ‌کشد (شکل زیر).

طول متوسط مرحله لوتئال بین ۱۲ تا ۱۴ روز است. با این حال، مانند چرخه قاعدگی، مرحلۀ لوتئال هم می ‌تواند تغییراتی داشته و طول مدت آن بین 10 تا 17 روز تغییر کند. در صورتی که این دوره کمتر از 10 روز طول بکشد، به آن مرحله لوتئال کوتاه مدت می گویند که در چنین شرایطی خانم ظرف 10 روز پس از تخمک گذاری پریود می ‌شود. بدین ترتیب فاز لوتئال کوتاه مدت اجازه نمی‌ دهد که پوشش رحم به اندازه کافی رشد کند و ضخیم شود تا از جنین پشتیبانی کند. در نتیجه، افرادی که فاز لوتئال کوتاه مدت دارند، ممکن است برای باردار شدن با مشکل مواجه شوند که به آن نقص فاز لوتئال (LPD)  می گویند و می‌تواند باعث ناباروری یا سقط جنین شود.

نقطه مقابل فاز لوتئال کوتاه، فاز لوتئال طولانی است که در آن پریود ۱۸ روز یا حتی زمان بیشتری پس از تخمک‌ گذاری اتفاق می ‌افتد. فاز لوتئال طولانی می‌ تواند به دلیل عدم تعادل هورمونی به دنبال بیماری‌ هایی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) رخ دهد. با این ‌حال، اگر زمان طولانی از تخمک‌گذاری شما می‌ گذرد، پیش از هر احتمالی، بهتر است یک تست بارداری انجام دهید!

همانند مرحله تخمک‌ گذاری، مرحله لوتئال نیز نشانه ‌هایی دارد و بر اساس آنها می توانید پیش‌بینی کنید که شما در این مرحله از چرخۀ قاعدگی هستید. علائم فاز لوتئال شبیه به علائمی است که در طول سندرم پیش از قاعدگی (PMS: premenstrual syndrome) رخ می ‌دهد و شامل تغییرات خلق و خو، حساس شدن سینه‌ها، نفخ، جوش یا آکنه، سردرد، افزایش وزن، تغییر در میل جنسی، هوس‌ های غذایی و مشکلات خواب است.

تغییرات ضخامت اندومتر (دیواره داخلی رحم) در مراحل مختلف سیکل قاعدگی

اندومتر بافتی است که هر ماه خود را برای لانه‌گزینی جنین آماده می‌کند و در صورت عدم بارداری، ریزش کرده و به صورت خونریزی قاعدگی دفع می‌شود. ضخامت اندومتر به طور مستقیم تحت تأثیر هورمون‌های استروژن و پروژسترون بوده و برای سن های مختلف متفاوت است و آیتم هایی مانند یائسگی ، سن و چرخه قاعدگی روی آن تاثیر می گذارد. میزان ضخامت آندومتر برای اطفال ، قبل از یائسگی ، بارداری و بعد از زایمان با هم متفاوت است و به صورت زیر می باشد.

1- فاز قاعدگی (Menstrual Phase)

در ابتدای فاز قاعدگی یا همان خونریزی ، ضخامت اندومتردر کمترین حد خود قرار داشته و معمولاً بین ۱ تا ۴ میلی‌متر (گاهی تا ۵ میلی‌متر) گزارش می‌شود. در سونوگرافی، اندومتر اغلب به صورت یک خط نازک و روشن دیده می‌شود (شکل زیر) . در این فاز، به دلیل افت سطح هورمون‌ها در پایان سیکل قبلی، لایه ضخیم شده اندومتر ریزش می‌کند و به صورت خون قاعدگی از بدن دفع می‌شود.

2- فاز فولیکولار (Follicular Phase) یا فاز تکثیری (Proliferative Phase)

اندومتر در این فاز با ضخامت حدود ۲-۳ میلی‌متر دیده شده ولی به تدریج به صورت پیوسته رشد کرده و ضخامت آن افزایش می یابد. در زمان تخمک‌گذاری (حدود روز ۱۴)، ضخامت اندومتر معمولاً به ۶ تا ۸ میلی‌متر می‌رسد (دامنه طبیعی: ۸-۱۰ میلی‌متر).

در سونوگرافی، اندومتر در این فاز ظاهری "سه خطی" (Triple-line) یا شبیه به نوارهای راه‌راه دارد که نشان‌دهنده یک بافت سالم و پذیرا است (شکل زیر).

3- فاز لوتئال (Luteal Phase) یا فاز ترشحی (Secretory Phase)

ضخامت در این فاز به حداکثر خود  رسیده و معمولاً در محدوده ۸ تا ۱۶ میلی‌متر است. ضخامت مطلوب برای لانه‌گزینی جنین معمولاً بیش از ۷-۸ میلی‌متر در نظر گرفته می‌شود. در سونوگرافی، اندومتر در این فاز یکنواخت (hemogenic) و پراکنده‌خون (hyperechoic) به نظر می‌رسد و ظاهر سه خطی خود را از دست می‌دهد. علاوه بر این، پس از تخمک‌گذاری، جسم زرد (کورپوس لوتئوم) در تخمدان تشکیل شده و شروع به ترشح هورمون پروژسترون می‌کند. پروژسترون، اندومتر ضخیم شده را "بالغ" می‌کند. در این فاز، غدد اندومتر شروع به ترشح موادی می‌کنند که محیطی مغذی و مناسب برای لانه‌گزینی جنین فراهم می‌آورند. اگر بارداری رخ ندهد، در انتهای این فاز (روزهای ۲۷-۲۸)، سطح هورمون‌ها افت کرده و اندومتر آماده ریزش و شروع یک سیکل جدید می‌شود.

بعد از زایمان آندومتر ضخیم تر از همیشه بوده زیرا لخته های خون و دیواره تشکیل شده می توانند بعد از زایمان باقی بمانند و به عنوان ضخامت در آندومتر گزارش شوند. به طور معمول در زایمان هایی که با سزارین انجام می شوند ضخامت آندومتر بیشتر است. با این حال اندکی بعد از زایمان بدن دوباره به حالت طبیعی خود بازگشته و روند قاعدگی از سر گرفته خواهد شد.

فاز سیکل	روزهای تقریبی	وضعیت هورمونی	ضخامت‌ اندومتر	ویژگی‌های سونوگرافی
قاعدگی	۱-۵	افت استروژن و پروژسترون	۱-۴ میلی‌متر	خطی نازک
فولیکولار  یا تکثیری	۵-۱۴	افزایش استروژن	۸-۱۰ میلی‌متر	(در تخمک‌گذاری) ظاهر "سه خطی"
لوتئال یا ترشحی	۱۵-۲۸	افزایش پروژسترون	۱۶-۸ میلی‌متر	یکنواخت و پراکنده‌خون

نکات مهم بالینی

ضخامت غیرطبیعی: ضخامت کم‌تر از حد طبیعی (مثلاً کمتر از ۶-۷ میلی‌متر در اواسط سیکل) می‌تواند در لانه‌گزینی جنین مشکل ایجاد کند. از طرفی، ضخامت بیش از حد (مثلاً بیش از ۱۸-۲۰ میلی‌متر در زنان غیریائسه) ممکن است نشان‌دهنده مشکلاتی مانند هایپرپلازی اندومتر (ضخیم شدن غیرطبیعی که می‌تواند یک وضعیت پیش‌سرطانی باشد) باشد.

یائسگی: در زنان یائسه که خونریزی قاعدگی ندارند، ضخامت اندومتر در این مرحله نازک (معمولاً کمتر از ۴-۵ میلی‌متر) است و ضخیم شدن آن در این دوره نیاز به بررسی پزشکی دارد.

تفاوت فردی: اعداد ذکر شده میانگین هستند و ممکن است در برخی افراد با توجه به ویژگی‌های بدن، سن و طول سیکل قاعدگی متفاوت باشند. تفسیر سونوگرافی همیشه باید توسط پزشک متخصص انجام شود.

اگر نگرانی خاصی در خصوص ضخامت اندومتر خود دارید، بهترین اقدام مشورت با یک متخصص زنان و زایمان است.